Referensi Aksara Jawa

Bentuk aksara Jawa baku dimaksudkan dapat dijadikan referensi / acuan / dudutan untuk keperluan menulis dan membaca aksara Jawa. Pada saat sekarang sudah jarang dijumpai bahan rujukan untuk keperluan penulisan Carakan / Aksara Jawa, dari penerbitan buku yang ada, diantaranya pada buku Pelajaran Bahasa Jawa (Muatan Lokal) untuk para siswa di daerah Jawa Tengah, Jawa Timur dan Daerah Istimewa Yogyakarta pada umumnya di bagian bab mengenai aksara Jawa hanya dibuat dengan tulisan tangan sehingga tidak ada bentuk baku. Dengan komputerisasi Carakan, maka kesulitan menulis Carakan sesuai dengan bentuk baku dapat diatasi. Dalam Referensi Aksara Jawa, disampaikan wangun aksara Jawa, antara lain :

Nglêgêna + Wulu

Nglêgêna + Wulu + Layar

Nglêgêna + Suku

Nglêgêna + Suku + Cêcak

Nglêgêna + Suku + Layar

Nglêgêna + Talíng

Nglêgêna + Talíng + Cêcak

Nglêgêna + Talíng + Layar

Nglêgêna + Talíngtarúng

Nglêgênå + Pêpêt

Nglêgênå + Pêpêt + Cêcak

Nglêgênå + Pêpêt + Layar

Nglêgênå + Cêcak

Nglêgênå + Layar

Nglêgênå + Talíngtarúng + Cêcak

Nglêgênå + Talíngtarúng + Layar

Tari Jawa

 

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Langsung menyang: pandhu arah, golèk

Dewi Sinta, sendratari Ramayana, Wayang Wong ing Prambanan.

Tari Bedhaya Ketawang

Seni Tari Jawa kuwi awujud seni tari kang adi luhung, sakral lan relijius. Tari Jawa akèh jinisé,ing antarané Srimpi, Bedhaya, Gambyong, Wireng, Prawirayuda, Wayang-Purwa Mahabarata-Ramayana. Khusus ing Mangkunegaran disebut Tari Langendriyan, kang njupuk saka crita Damarwulan.
Tari kang kawentar ing Kraton Solo antara liya Bedhaya Ketawang lan Srimpi. Miturut kitab Wredhapradhangga kang dianggep pangripta tari Bedhaya Ketawang kuwi panjenengané Sultan Agung (1613-1645) raja kapisan krajan Mataram. Tari Bedhoyo Ketawang ora mung ditampilaké nalika jumenengan nata anyarananging uga saben taun sepisan ing dina jumenengan utawa Tingalan Dalem Jumenengan.

Jenis Tari Bedhaya

• Bedhaya Ketawang suwéné (durasi) tarian 130 menit
• Bedhaya Pangkur suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Duradasih suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Mangunkarya suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Sinom suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Endhol-endhol suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Gandrungmanis suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Kabor suwéné (durasi) tarian 60 menit
• Bedhaya Tejanata suwéné (durasi) tarian 60 menit

Bedhaya Ketawang

Kaistiméwan Tari Bedhaya Ketawang:

• Pilihan dina latihan lan penampilan saben Selasa Kliwon (Anggara Kasih).
• Lakuné para penari nalika metu lan mlebu menyang Dalem Ageng tansah ngiteri Sinuhun kanthi arah manengen.
• Sandhangan para penari lan gendhing / tembang kudu manut paugeran kang ana

Sandhangan penari

• Dodot banguntulak.
• Lapisan ngisor nganggo cindhé kembang, awarna ungu, lengkap nganggo pendhing bermata lan bunta.
• Riasan pasuryan kaya riasan temanten putri.
• Sanggul bokor mengkureb lengkap kanthi perhiasan-perhiasané, kang dumadi saka: centhung, garudha mungkur, sisir jeram saajar, cundhuk mentul lan ngango tiba dhadha (untaian rangkaian kembang kang digantungaké ing dada bagian tengen).

Tembang lan Gamelan

• Tembang kang dialunaké para swarawati nggambaraké rayuan kang bisa nuwuhaké rasa birahi.
• Gamelan kang dipigunakaké arupa gemelan laras pelog, tanpa keprak

Rakitan penari

• Rakitan tari lan jeneng paragané béda-béda. Ing larikan ngarep para penari lungguh lan njogèd kanthi urutan kaya mangkéné:
  • Batak
  • Endhel ajeg
  • Endhel weton
  • Apit ngarep
  • Apit mburi
  • Apit meneg
  • Gulu
  • Dhada
  • Boncit

Jroning mbeksa mesthi waé urutané ora tetep nanging owah-owah miturut adegané, nanging ana ing panutup tari banjur lungguh manèh jèjèr telu-telu. Sawisé kuwi iring-iringan mlebu menyang Dalem Ageng, uga kanthi ngiteri sakiwané Sinuhun.

Srimpi

Saliyanén tarian kang sakral mau Kraton Kasunanan/Pakubuwono uga nyiptakaké tarian liya kayata Tari Srimpi, yaiku tarian kang nggambaraké perang tanding loro satria.

Jinis Tari Srimpi

Tari serimpi kanggo mangayubagya pèngetan dina wiyosan Pakubuwoono X (Foto kolèksi Troopenmuseum)

• Srimpi padelori
• Andong-andong
• Arjuno Mangsah
• Dhempel Sangopati
• Elo-elo
• Dempel
• Gambir sawit
• Muncar
• Gandokusuma
• Srimpi lobong

Tari Jawa Modhèrn

• Tari Golèk
• Tari Bondhan
• Tari Kelana Topeng
• Tari Gambiranom
• Tari Gagrag anyar

Mitoni

 

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Langsung menyang: pandhu arah, golèk

Mitoni iku asalé saka tembung pitu (7). Upacara adat iki diselenggarakaké wektu calon ibu nggarbini utawa meteng 7 sasi, tujuane kanggo keslametan calon bayi lan ibuné utawa kanggo sing sifaté tolak bala. Ing dhaérah tinentu, upacara iki uga diarani tingkeban.

Makna

Jabang bayi umur 7 sasi iku wis nduwé raga sing sampurna. Dadi miturut pengertian wong Jawa, wêtêngan umur 7 sasi iki proses penciptaan menungsa iku wis nyata lan sempurna neng sasi kaping 7 iki utawa Sapta Kawasa Jati.Rangkaian acara kanggo upacara mitoni iki luwih akeh tinimbang upacara ngupati, urut-urutane yaiku siraman, nglebo'ake endhog pitik kampung neng jero kain calon ibu dening calon bapak, salin rasukan, brojolan (nglebo'ake kelapa gading enom), memutus lawe utawa lilitan benang (janur), mecahake wajan lan gayung, nyolong endhog lan terakhir kendhuren. Acara siraman mung diselenggara'ake kanggo mitoni anak pertama.Miturut adat Jawa mitoni iku kudhu diselenggara'ake neng dina sing bener-bener apik yaiku dina Senen awan nganti mbengi utawa uga dina Jemuah awan nganti mbengi.

Rangkeyan acara

Rangkaian acara kanggo upacara mitoni iki luwih akèh tinimbang upacara ngupati, urut-urutané yaiku siraman, nglebokaké endhog pitik kampung ing jero kain calon ibu dening calon bapak, salin rasukan, brojolan (nglebokaké cengkir klapa gadling), medhot lawé utawa lilitan benang (janur), mecahaké wajan lan gayung, nyolong endhog lan pungkasan kendhurèn.
Acara siraman mung diselenggarakaké kanggo mitoni anak pisanan.

Siraman wektu upacara mitoni

Wektu

Miturut adat Jawa mitoni iku kudu diselenggarakaké ing dina sing bener-bener apik yaiku dina Senèn awan nganti mbengi utawa uga dina Jemuwah awan nganti mbengi.

Gamelan Jawa

 

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Langsung menyang: pandhu arah, golèk

Piranti gamelan Jawa

Gamelan Jawa iku salah siji jinis utawa corak gamelan sing urip ing Jawa Tengah (uga Yogyakarta) lan sebageyan Jawa Wetan. Musik gamelan Jawa iki beda karo musik gamelan saka dhaerah liya, yen musik gamelan Jawa umume nduwe nada luwih lembut lan nganggo tempo luwih lambat, beda karo musik gamelan Bali sing tempone luwih cepet uga gamelan Sundha sing musike mendayu-dayu lan didominasi swara suling.

Bab lan Paragraf

Notasi

Gamelan laras sléndro Si Ketuyung, Keraton Kasepuhan, Cirebon

Gamelan Jawa iku nduwe nada-nada pentatonis, Sak prangkat gamelan kumplit iku nduwe 2 laras yaiku:

• Gamelan Sléndro
• Gamelan Pélog

Aturan

Gamelan Jawa nduwe aturan-aturan sing wis pakem antarane ketata saka pirang-pirang puteran lan pathet utawa jero cethèking swara, uga ana aturan sampak utawa cepet-rendheté laku sing wis pakem, uga ana batesan-batesan gongan lan melodine wis diatur neng bageyan-bageyan sing masing-masing ketata saka 4 nada.
Masing-masing piranti nduwe fungsi dhewe-dhewe, sing nuntun swara yaiku rebab, sing nuntun sampak diarani kendhang. Arane pemain sing nabuh gamelan iku penayagan utawa nayaga, sing nembang, arané pesinden utawa wira-swara/swarawati.

Jinis

• Kodokngorek
• Munggang
• Gamelan sekaten
• Gamelan klasik
• Gamelan gadhon
• Gamelan siteran
• Gamelan Mangkunegaran
• Gamelan Pakualaman
• Gamelan Surakarta
• Gamelan Yogyakarta
• Gamelan Banyumasan

Uga pirsani

• Piranti gamelan Jawa
• Gongan
• Balungan
• Panerusan

Nama Rumah Adat atau Bangunan Adat Tradisional Khas Daerah Budaya Nasional - Kebudayaan Nusantara Indonesia

1. Provinsi DI Aceh / Nanggro Aceh Darussalam / NAD
Rumah Adat Tradisional : Rumoh aceh
2. Provinsi Sumatera Utara / Sumut
Rumah Adat Tradisional : Rumah balai batak toba
3. Provinsi Sumatera Barat / Sumbar
Rumah Adat Tradisional : Rumah gadang
4. Provinsi Riau
Rumah Adat Tradisional : Rumah melayu selaso jatuh kembar
5. Provinsi Jambi
Rumah Adat Tradisional : Rumah panggung
6. Provinsi Sumatera Selatan / Sumsel
Rumah Adat Tradisional : Rumah limas
7. Provinsi Lampung
Rumah Adat Tradisional : Nuwo sesat
8. Provinsi Bengkulu
Rumah Adat Tradisional : Rumah bubungan lima
9. Provinsi DKI Jakarta
Rumah Adat Tradisional : Rumah kebaya
10. Provinsi Jawa Barat / Jabar
Rumah Adat Tradisional : Kesepuhan
11. Provinsi Jawa Tengah / Jateng
Rumah Adat Tradisional : Rumah joglo
12. Provinsi DI Yogyakarta / Jogja / Jogjakarta
Rumah Adat Tradisional : Rumah joglo
13. Provinsi Jawa Timur / Jatim
Rumah Adat Tradisional : Rumah joglo
14. Provinsi Bali
Rumah Adat Tradisional : Gapura candi bentar
15. Provinsi Nusa Tenggara Barat / NTB
Rumah Adat Tradisional : Dalam loka samawa
16. Provinsi Nusa Tenggara Timur / NTT
Rumah Adat Tradisional : Sao ata mosa lakitana
17. Provinsi Kalimantan Barat / Kalbar
Rumah Adat Tradisional : Rumah panjang
18. Provinsi Kalimantan Tengah / Kalteng
Rumah Adat Tradisional : Rumah betang
19. Provinsi Kalimantan Selatan / Kalsel
Rumah Adat Tradisional : Rumah banjar
20. Provinsi Kalimantan Timur / Kaltim
Rumah Adat Tradisional : Rumah lamin
21. Provinsi Sulawesi Utara / Sulut
Rumah Adat Tradisional : Rumah bolaang mongondow
22. Provinsi Sulawesi Tengah / Sulteng
Rumah Adat Tradisional : Souraja / Rumah besar
23. Provinsi Sulawesi Tenggara / Sultra
Rumah Adat Tradisional : Laikas
24. Provinsi Sulawesi Selatan / Sulsel
Rumah Adat Tradisional : Tongkonan
25. Provinsi Maluku
Rumah Adat Tradisional : Baileo
26. Provinsi Irian Jaya / Papua
Rumah Adat Tradisional : Rumah honai
27. Provinsi Timor-Timur / Timtim
Rumah Adat Tradisional : TT

Keterangan Singkatan :
TT = Tidak Tersedia
Keterangan :
Data ini berdasarkan jaman Indonesia masih 27 propinsi dengan provinsi terakhir masih timor timur. Timor timur kini sudah terpisah dari NKRI menjadi negara baru yang berdaulat dengan nama Timor Leste

Mistik Kejawen

Wiwit jaman kawuri bebrayan Jawa diwernani mistik

Wong Jawa kang ateges manungsa kang lair utawa urip ing tanah Jawa lan kenthel diwernani kabudayan Jawa tansah nyoba ngudi larase utawa harmoni antarane jagad gedhe (makrokosmos) lan jagad cilik (mikrokosmos).

Kanggo nggayuh iku, wong Jawa duwe srana laku kebatinan utawa ritual mistik kejawen kanggo nemokakake rasa sejati ing sajroning pangumbarane sukma. Laku kebatinan utawa ritual mistik kejawen iku tumrap saperangan warga bebrayan isih nuwuhake pradondi.

Ana saperangan warga bebrayan kang ngarani yen laku kebatian utawa ritual mistik kejawen iku ora salaras kalawan majune jaman saiki, ora laras kalawan logika, lan akeh kang mbiji laku mistik kejawen iku ora salaras kalawan ajaran agama.

Kayadene terminologi dhasar ing laku mistik kejawen kang sinebut keblat papat lima pancer lan manunggaling kawula gusti wiwit jaman kawuri wis nuwuhake pamawas kang beda-beda. Lumantar buku Mistik Kejawen, Sinkretisme, Simbolisme dan Sufisme dalam Budaya Spiritual Jawa, weton Narasi, Yogyakarta, Suwardi Endraswara njlentrehake bedane panemu lan pitakonan kang gegayutan kalawan ritual mistik kejawen.

Ing buku kang wis kacithak kaping papat wiwit babaran sepisanan ing taun 2003, panganggit, Suwardi Endraswara, uga njlentrehake piwulang-piwulang filsafati lan wejangan mistik saka para tokoh kang wis dadi legenda. Antarane yaiku Syeh Siti Jenar, Ki Ageng Soerjamentaraman, Syeh Amongraga lan Sunan Kalijaga.

Ing wiwitan buku, dijlentrehake asal usule kejawen. Miturut andharan ing buku iki asal usul kejawen kawiwitan saka tokoh misteri aran Sri lan Sadono. Sri iku panjilmane Dewi Laksmi, sisihane Dewa Wisnu lan Sadono iku panjilmane Wisnu dhewe.

Dewi Sri lan Wisnu iki, miturut andharan ing Tantu Panggelaran pancen tau diprentah mudhun ing ngarcapada lan dadi leluhure manungsa ing tanah Jawa. Dewi Sri nitis marang Dewi Candrakirana saka krajan Daha. Dene Sadono nitis dadi Raden Panji.

Saka crita mula bukane manungsa Jawa adhedhasar crita ing Tantu Panggelaran iku wis nuduhake yen wiwit jaman kawuri bebrayan kejawen pancen akeh ngugemi lan cedhak kalawan mistik. Laku lan paugeran mistik wis ajur-ajer kalawan urip lan panguripane wong Jawa.

Mistik Sri lan Sadono iki ing tradhisi kejawen sabanjure ninggalake keyakinan lan tradhisi patung cilik aran Lara Blonyo. Dene piwulang lan paugeran kuna kang dadi pathokan kang raket gandheng cenenge kalawan mistik Sri-Sadono yaiku falsafah Ajisaka.

Ajisaka ateges cagak utawa saka guru kang nyangga lan ndadekake santosane jiwa manungsa, yaiku religiusitas. Religiusitas Jawa ora liya mistik kejawen. Mistik kejawen mujudake saka guru urip lan panguripane kejawen. Karana iku, kejawen tanpa mistik ateges ora sampurna kejawene. Kejawen lan mistik wus nyawiji dadi wujude religi mistik kejawen.

Kejawen lelandhesan crita Sri-Sadono dianggep makili jaman nalika manungsa Jawa isih bodho. Nalika Ajisaka tumeka ing tanah Jawa, bebrayan Jawa ngancik dadi bebrayan kang duwe ngelmu. Ya Ajisaka iki kang sabanjure dadi saka guru ngelmune wong Jawa. Ajisaka didunungake minangka tokoh kang mulangake kejawen ndeles utawa asli.

Bebrayan kejawen kang maneka rupa lan warna, ngasilake maneka warna golongan lan tradhisi ing panguripane wong Jawa. Malah ing sanjerone akeh paguyuban-paguyuban kang tansah ngrembug alam uripe. Paguyuban-paguyuban iku luwih asipat mistis lan adhedhasar konsep rukun. Pawitan dhasare komunitas iki mung arupa tekad lan niat kang padha kanggo nguri-uri tradhisi leluhur. Saben tlatah kejawen uga duwe paugaren mligi. Saben tlatah duwe kosmogoni lan mitos dhewe. Mitos-mitos ing saben tlatah kejawen iku ana kang didadekake keblating urip, dipuja lan disuyuti sarta didunungake ing papan kang mligi ing jagad uripe.

Wong Tengger ing Jawa Timur duwe falsafah mistik dhewe. Wong Banyuwangi uga duwe legenda gegayutan mula bukane kutha Banyuwangi. Bebrayan Ponorogo duwe sesanti mistik, yaiku aja ngaji ing pondhok, ngajia ing Ponorogo. Samono uga ing tlatah Yogyakarta. Nganti saiki wong Yogyakarta isih percaya yen Kangjeng Ratu Kidul iku wujud keyakinan mistike Panembahan Senapati.

Nalika nglakoni tradhisi kejawen, wong Jawa tansah ngugemi budaya leluhur kang asipat turun temurun. Karana iku kanthi sadhar apa ora, wong Jawa tansah mumpangatake karya sastra leluhur minangka pondasi uripe. Karya sastra iku kayadene Babad Tanah Jawa, Serat Centhini, Mahabarata, Serat Wedhatama lan liyane kang tansah mernani maneka rupa tradhisi kejawen kang urip nganti saiki.

Tradhisi kejawen uga asipat lentur lan akomodatif, saengga bisa nampa keyakinan asumber liya. Kejawen bisa nampa ajaran agama Hindu, Budha, Islam, Kristen kang diracik kanthi mentes ing paugerane wong-wong abangan. Abangan mujudake perangan religiusitas Jawa kang asli. Ana candhake.

Akeh pepundhen Jawa kang sugih pengalaman mistik

Wong Tengger ing Jawa Timur duwe falsafah mistik dhewe.

Wong Banyuwangi uga duwe legenda gegayutan mula bukane kutha Banyuwangi. Bebrayan Ponorogo duwe sesanti mistik, yaiku aja ngaji ing pondhok, ngajia ing Ponorogo. Samono uga ing tlatah Yogyakarta. Nganti saiki wong Yogyakarta isih percaya yen Kangjeng Ratu Kidul iku wujud keyakinan mistike Panembahan Senapati.

Nalika nglakoni tradhisi kejawen, wong Jawa tansah ngugemi budaya leluhur kang asipat turun temurun. Karana iku kanthi sadhar apa ora, wong Jawa tansah mumpangatake karya sastra leluhur minangka pondasi uripe. Karya sastra iku kayadene Babad Tanah Jawa, Serat Centhini, Mahabarata, Serat Wedhatama lan liyane kang tansah mernani maneka rupa tradhisi kejawen kang urip nganti saiki.

Tradhisi kejawen uga asipat luwes lan akomodatif, saengga bisa nampa keyakinan asumber liya. Kejawen bisa nampa ajaran agama Hindu, Budha, Islam, Kristen kang diracik kanthi mentes ing paugerane wong-wong abangan. Abangan mujudake perangan religiusitas Jawa kang asli.

Sarujuk apa ora, Syekh Siti Jenar wis mernani jagad mistik kejawen. Mistik kang diwulangake dening Syekh Siti Jenar pancen nuwuhake pradondi nganti tumeka saiki. Apamaneh nalika dheweke ngrembug babagan Gusti Kang Maha Kuwasa lan babagan pati.

Ana saperangan bebrayan nganggep piwulang mistik saka Syeh Siti Jenar kalebu kaku, mistike akeh sing landhep dudu sing alus. Ana uga bebrayan kang ngecap yen dheweke iku nganut ajaran kang ora bener, nerak paugeran agama Islam kang disebarake para Walisanga.

Tokoh mistik kejawen Ki Ageng Soerjamentaraman kalebu paraga mistik kejawen kang prasaja. Pengalaman uripe kebak mistik. Uripe kang prasaja sejatine uga perangane mistik. Kekaremane ngumbara, nyepi lan nekani papan-papan kang wingit uga mujudake laku mistik kang asipat implementatif.

Ki Ageng Soerjamentaraman asale saka njeron beteng (wewengkon Karaton), yaiku putrane Sri Sultan Hamengkubuwono VII lan BRA Retnomandojo. Pengalaman mistike kabelu ngedab-edabi. Uripe kebak laku lan prihatin. Karana iku ing sawijining wektu dheweke mbatin,”Seprana-seprene aku kok durung tau kepethuk wong”.

Dene tokoh mistik Syeh Amongraga kang ora liya putrane Sunan Giri, ing uripe akeh nyinau agama Islam kang kebak tasawuf. Amongraga sinau agama Islam ing pesantren Karang Banten, gurune Syeh Ibrahim bin Abu Bakar. Kridhane ngudi ngelmu tasawuf iku kang ndadekake dheweke antuk ngelmu kejawen, yaiku campuran antarane Islam lan Jawa, kondhang sinebut ngelmu tuwa.

Saka Walisanga, Sunan Kalijaga mujudake wali kang dadi pepunden ing bebrayan Jawa. Nalika nglakoni kuwajibane minangka wali, Sunan Kalijaga bisa migunakake cakrik dakwah cara estetik-sufistik. Sunan Kalijaga kasil ngemonah mistik kejawen saengga katon alus.

Ing babagan ngibadah, Sunan Kalijaga ngripta jeneng panakawan ing wayang kulit purwa. Semar saka tembung Arab simaar utawa ismarun, tegese paku kang ngadhut filosofi piranti kanggo nancepake barang supaya kuwat, ora mingkuh lan kenceng. Nala Gareng saka tembung Arab nala (nampa) kang ing Basa Jawa ateges ati lan khairan (tumindak kang apik).

Petruk saka tembung Arab fatruk (tinggalna), yaiku tinggalna samubarang kang ala utawa nahi munkar. Lan Bagong saka tembung Arab baghoo, tegese nimbang antarane rasa lan pikir, antarane sing ala lan sing apik, antarane sing bener lan sing kleru.

Saliyane ngandharake para paraga mistik kejawen kang menjila kayadene Syeh Siti Jenar, Ki Ageng Soerjamentaraman, Syeh Amongraga lan Sunan Kalijaga, panganggit buku, Suwardi Endraswara, uga njlentrehake maneka laku lan tata cara ing jagad mistik kejawen.

Semedi mujudake rodhane mistik. Ing semedi iki nglibetake rasa kang sejati. Ngelmu rasa sejati iki bisa kagayuh kanti eneng, ening, enung lan nir ing budi utawa suwung. Laku iki kang sinebut semedi, yaiku nyepi, mati raga, mesi raga saengga kuwawa nemokake Gusti Kang Maha Kuawasa ing atine utawa rasa pangrasane.

Laku tapa mujudake mesin mistik. Tapa kang dikarepake yaiku tata cara urip kang tansah diwernani laku-laku spiritual kayadene tapabrata, tirakat, ngurang-ngurangi lan laku liyane. Laku tapa iki dilakoni kanthi cara mutih, nglowong, ngepel, ngebleng lan sawenehing laku tapa liyane.

Tata cara ing mistik kejawen liyane yaiku ngraga sukma. Ngraga sukma ing mistik kejawen mujudake laku kanggo nggayuh kasunyatan. Ngraga sukma utawa mati sajroning ngaurip uga mujudake dalan lempeng tumuju Gusti Kang Maha Kuwasa. Karana iku ngraga sukma kagolong pengalaman kang asipat subyektif.

Wusanane, mistik kejawen diakoni apa ora pancen dadi perangan uripe bebrayan Jawa. Laku mistik apadene kapercayan mistik tuwuh, ngrembaka lan dileluri jumbuh kalawan uripe kabudayan ing bebrayan Jawa. Pradondi kang tuwuh ora mahanani matine mistik kejawen.

Upacara Tradhisi Suran Mbah Demang ing Gamping, Sleman

Upacara tradhisi ing wewengkon Kabupaten Sleman, DIY.  Ingkang kelebet aset wisata kathah sanget sajoning setaun. Salah satunggalipun inggih menika Upacara Tradhisi Suran Mbah Demang ingkang mapan ing dhusun Modinan, Banyuraden, Gamping, Sleman. Upacara adat ingkang sampun lumampah atusan taun menika, kasunyatanipun taksih tetep narik kawigatosanipun para sanak kadang saking tlatah pundi kemawon.
Wiwit sonten, wonten sangajengipun dalemipun Mbah Demang sampun kebak tiyang cacah ewon ingkang sami rebat ngajeng saperlu nampi dum-duman kendhi ijo ingkang isinipun sekul gurih mawi lawuhipun ingkang awujud ketan tholo lan gudhangan ingang dipunwungkus ngangge ron pisang.
Saparipurna adicara dum-duman kendhi ijo lajeng dipunadani kirab pusaka saking dalemipun Mbah Juru Permana swargi ( rumiyin minangka abdi dalem saking Kraton Ngayogyakarta ) dhateng dalemipun Mbah Demang Cokrodikromo ing dhusun Modinan. Barisan kirab pusaka dumadi saking barisan cucuk lampah, sesepuh trah, gambaripun Mbah Demang lan Mbah Juru Permana, Jodhang sesaji, gunungan, kendhi ijo, sabregada prajurit padhepokan patran lan kagunan slawatan.
Saparipurna acara kirab, lajeng dipunadani srah-srahan gambaripun Mbah Demang lan Mbah Juru Permana, lajeng  acara nyiprati toya suci, kalajengaken nglepasaken peksi dara. Wonten ing pucuking adicara slawatan, dipunwaosaken donga, lajeng acara siraman ‘trah’ kademangan Modinan kanthi ngangge toya suci ingkang kapendhet saking sumur Mbah Demang. Sasampunipun siraman trah rampung, lajeng gantosan para pengunjung sami rebat biyada saperlu badhe pados toya suci amargi kepengin pikantuk katentreman ing panggesanganipun lan katentreman ing kaluwarganipun.

CERKAK

Pak Guru

Parjó lunggúh ongkang-ongkang ånå lincak karo ngalamún. Sêpédha mótór kridhitané diparkir ånå ngarêpé. Hèlêm loro ånå jênêngé anaké, Nardi lan Sunarmi dicènthèlaké kiwa têngên sêtang. Kåncå-kancané lagi wédangan ånå warúng mburiné dhèwèké. Ora lêt suwé Nardi nyêdhaki Parjó. "Sês, Pak Guru!?" Nardi nawani rókók. "Matúr nuwún! Aku nggåwå, lha iki!" sêmauré Parjó karo ngrógóh kanthóngan ngêtókaké rókóké. Nardi durúng sêmpat lunggúh ånå swårå rådå bantêr. Suarané Bu Wagiyêm, bakúl bumbón tanggané Nardi. "Ayo Dhík Nardi, gèk ndang ditêrké. Wís kawanan jé...! Mau tanginé kêrinan, mêngko ibu-ibu sêlak ngêntèni." Tanpå ngucap Nardi têrús nyandhak karungé Bu Wagiyêm. Disèlèhké ndhuwúr tèngki, têrús bablas. Ninggalké pêlúk síng kêmêndhêng. Parjó dhèwèkan manèh....ngalamún. Parjó kèlingan ucapané Nardi rikålå nawani rókók. Sêbutan síng diucapké kåncå-kåncå pêngojèk liyané. Pak Guru Parjó, lêngkapé bapak dóktórandús Parjó. Parjó nèk ésúk pancèn guru ånå SMP íng désané. Lan nyandhang gêlar sarjana. Sarjana PMP. Síng sabêndina nêrangké babagan pêmêrintahan marang muríd-muríd íng sêkolahé, nêrangké babagan pêmêríntahan démokrasi kang njunjúng kêadilan, pêmêríntahan síng adhêdhasar manút amanat pêndêritaan rakyat, pêmêríntahan síng dilandhêsi ukúm kanggo kabèh kawulané ora mandhang pangkat lan drajad kabèh kênå ukúm síng pådhå, Nêgårå kang nganút dhémokrasi. Anti KKN lan liyå liyané. Sêbutan Pak Guru rikålå nyambi ngojèk janjané rasané risi, níng suwé-suwé sindhirané kåncå-kancané ora dirasakké. Miturút Parjó ngojèk kuwi pêkêrjaan halal lan ora ngrugèkaké liyan. "Pak guru ki ora nguman umani, rêjêki kanggo kancané síng ora duwé gawéan yó... mèlu diarah, lawóng wís digaji gêdhé...préi dibayar. Lha kók sêmpat-sêmpaté ngojèk. Åpå ora isín nèk kêtêmu muríd-muríd nèng ndalan?" sindhirané kåncå-kåncå pêngojèk karo guyónan. "Ora orané..., rêzêki sing ngatúr Gústi Allah..., rêzêki ora mungkín klèru!" sémauré Parjó sak kêcêkêlé. "Wah nèk ngono kuwi kétók guruné..." suarané kåncå-kancané barêng karo pådhå ngguyu barêng. Pisan manèh Parjó kèlingan limang tahún kêpungkúr. Rikålå isíh kuliah...rikålå isíh sinau. Sêkolah sinambi nggarap sawah sak pathók, dadi burúh lan nyambút gawé sêrabutan sak kêcêkêlé. Kabèh dilakóni kanti sênêng. Amargå duwé gêgayuhan lan pêngarêp-arêp, mêngko nèk wís nyandhang gêlar sarjana mêsti uripé bakal ånå owah-owahan, dadi wóng síng kajèn kéringan dadi pégawai. Alhamdulillah amargå têkún anggoné sinau akhiré Parjó lulús sarjana. Tahún pisanan nyoba mèlu ndhaftarké dadi pêgawé nêgri. Awan, ésúk, soré lan bêngi tansah sinau kanggo ngadhêpi mbók mênåwå ånå tèstíng pênêrimaan pêgawé. Dinå kang ditunggu-tunggu têka, dinå kanggo ujian masuk dadi PNS. Mangkat tèstíng kanti gagah sêmangat êmpat lima. Yakin mêsti iså nggarap kabèh.... Têrús tèstíng diwiwiti. Kabèh soal iså dijawab kanti bênêr, kari nunggu pêngumuman.... Ditåmpå, têrús dadi Calón Pégawai Nêgêri Sipil alias CPNS. Tanpå kélangan dhuwit.... Aku êmóh nèk dadi pêgawai nganggo dhuwit, êmóh yèn KKN.... Lha wóng dhuwít kók diwènèhké wóng sugíh. Pådhå waé ngingóni wóng lémpóh.... Ngono pikiré Parjó. Sak wisé têlúng minggu dinå pêngumuman têkå, têrús mangkat niliki pêngumuman pênêrimaan CPNS. Diatúraké nomêr-nomêr síng ditåmpå, nangíng nomêré Parjó.... blóng.... ora ånå. Taún kapíng loro yå hasilé pådå waé.... Taún kapíng têlu, papat, limå.... Sami mawón.... Mupús. Rikålå ngancík taún kapíng pitu idéalismêné mulai luntúr. Sajaké wís ngancík jaman sak iki kabèh-kabèh kudu nganggo isiné sak alias dhuwit. "Ééé.... Blaik tênan, arêp dadi pêgawé kók angèlé ora jamak," Parjó grundêlan nèng ngarêpé Drs Parimín kåncå kuliahé rikålå mampir nèng omahé. "Kowé gêlêm åpå piyé? Sasi ngarêp ånå pêndhaptaran manèh. Níng kåyå biasané. Jaman saiki kudu nganggo (Parimín nggèsèkké jêmpól karo drijiné). Léwat tanggaku síng kêrjå nèng kånå dijamín!" sêmauré Parimín karo ngangkat jêmpól. "Têrús pira?" Parjó nyaút kanti cêkak. "Sak iki pasarané têkan séwidak!" Blaik.... Trèmbèlané, lha kók kåyå wóng bakulan, kåyå blantík! Kuwi yå dhuwít kabèh?!" Parjo sêmaúr karo njêgègès. "Mbúh Jó! Dikandhani kók malah cêngèngèsan," Parimín sajak anyêl. "Têrús carané piyé? Jaminané piyé? Upåmå ora kêtåmpå piyé? Åpå dhuwité iså bali? Êngko gèk ngapusi?" pitakoné Parjó kåyå udan. "Ora mungkín, piyayiné nèk dibayar sak iki ora gêlêm kuwi jênêngé nyókól! Lha wóng aku kaé mbayaré pênuh nèk wís kêtåmpå, nèk kowé gêlêm ayo njalúk tulúng rånå! Iki dudu KKN lho, lha wóng njalúk tulúng. Umpåmå nganggo dhuwít mbayaré kuwi nèk wis kêtampå... pinångkå ucapan têrima kasih alias matúr nuwún!" "Kuwi alias ya mbayar.... Ya KKN. Lha kélangan dhuwít!" Parjó nyaút gunémané Parimín. "Ya! sak karêpmu síng ngarani!" Parimín rådå anyêl. Êmbúh piyé céritané ngêrti-ngêrti Parjó nyarujuki usulé Parimin. Parjó karo Parimín sidå mêngadakan pêrjanjian tidak têrtulis kathi cathêtan ucapan têrima kasih Rp 60 juta. Ångkå síng cukúp fantastik kanggoné Parjó. Rikålå ånå pêndhaptaran Parjó ndaptarké manèh sawisé olèh Kartu Pêndaftaran têrús dipotokopi, dititipaké marang tanggané Parimín. Wis têkan titi mangsané, pêmêríntah dhaérah nggatèkaké nasibé pårå guru síng wís ngabdi suwé. Pênêrimaan PNS diutamakké síng pêngabdian lan umuré wís akèh, kêrsané Gústi Allah, Parjó mêmênuhi syarat. Parjó ditêtêpaké ditåmpå dadi CPNS. Nangíng ora ngêrti åpå mêrgå bantuan åpå mêrgå liyané, amargå rikålå kabèh kåncå-kancané sak angkatan ditakóni ora ånå síng nganggo dhuwít babar blas. Parjó kêtampa kanthi råså sêtêngah-sêtêngah, yå sênêng, yå susah. Sênêngé mêrgå síng diidham-idhamaké pitúng tahún wís kêcêkêl. Nangíng síng ndadèkaké susahé, sak iki kudu nggólèk dhuwít sêwidak yutå. Pêrjanjian wis kêbacút ditèkên. Sawisé rêmbugan karo bojoné, diputusaké nyilíh dhuwít marang tanggané síng dódól matêrial, kanthi jaminan sértipikat lêmah warisané. Lan anakan sabên wulan têlúng pêrsèn. Ditambah adól mangsan sawah sak pathók warisan såkå mårå tuané suwéné limang tahún. Nêm tahún lawasé Parjó wís rêsmi dadi Pégawai Nêgêri Sipil (PNS), nèk mangkat nganggo PSH nècis. Nangíng nganti saiki, nganti anaké wis loro durúng ngrasakké blanjané, amarga SK pêgawéné dititipaké ånå bank. Jangkané sêpulúh tahún kanggo nutúp utangan rikålå mlêbu dadi pêgawé lan krédhit pit móntóré. "Dhúh Gústi tibaké dadi pêgawé nganggo cårå ngéné iki malah susah, pénak gèk dadi tani biyèn kaé, éntúk sithík dipangan sithík ora dioyak-oyak utang." Parjó ngunjal ambêgan. Atiné tambah gêtêm-gêtêm rikålå ånå wartå ing surat kabar, sing nêrangaké manåwå ånå oknum PNS nåmpå sógókan ditangkêp polisi amargå apús-apús. Barêng ditêlusur tibaké óknum mau síng nåmpå dhuwit sêwidak yutå såkå dhèwèké. "Pak Guru tangi! Ayo aku têrké mulíh.... Ngalamún waé!" Sartónó pagawé pabrík tèkstil ing kutha nggugah lamunané Parjó. "Éh.... iyå... iyå..., lho kók yah méné wís mulíh, Sar?" Parjó gêragapan karo nggolèki srandhalé. "Anu Pak guru.... Mau ora dha mlêbu nyang pabrík. Níng dha nyang kabupatèn. Dhémo nuntút kênaikan gaji," suarané Sartónó katón sêmangat têrús mlumpat nyang sadhêl. "Mêngko nèk síng dhémo malah dipêcat anakmu tók pakani åpå?" "Êhmmm...." Sartónó ora biså njawab. Kapethik saking : Jagad Jawa - Solopos http://www.solopos.co.id

SEKATEN

SEKATEN minangka tradhisi taunan kang digelar dening pemerintah Kota Ngayogyakarta mligine Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat. Saben sasi Mulud sekaten isih bisa ditemoni, kalebu wektu iki. Kasunyatan sekaten isih dadi punjering seni tradhisi kang tansah mekar lan antuk kawigaten dening para warga. Luwih-luwih kanggone para kawula ing tlatah Ngayogyakarta, kang diregengake Pasar Malam Perayaan Sekaten (PMPS). 
Sekaten sekawit nduweni teges minangka pengetan laire Nabi Muhammad SAW kang rikala semana ditepungake dening Wali Sanga. Mula ing adicara Sekaten iki bisa kapilah dadi 3 acara. Sepisan metune Gamelan Kanjeng Kyai Nagawilaga lan Kanjeng Kyai Guntur Madu saka papan panyimpenan bangsal Sri Manganti tumuju ing bangsal Ponconiti ing Kemandungan Lor, sabanjure dipindhahake ing plataran Mesjid Agung Ngayogyakarta kanthi kairing dening para abdi dalem lan  punggawa kraton. Kapindho, pengetan dina laire Nabi Muhammad SAW kanthi njlentrehake riwayat Nabi ana ing Mesjid Agung Ngayogyakarta. Katelu, Ngarsa Dalem Kanjeng Sultan bakal paring sedhekah shodaqoh marang kawulane kanthi ngetokake gunungan kang digawe saka kabeh asil bumi anggone olah tetanen para warga ing acara Garebeg kang bakal direbutake dening para warga.
Sekaten pancen ora mung duweke warga Ngayogyakarta nanging akeh uga para pengunjung kang saka njaban kutha, kabeh iku minangka bukti menawa sekaten isih dadi panglipur tumraping warga. Perayaan sekaten taun iki saka pemerintah kutha Ngayogya-karta uga duwe gegayuhan supaya bocah sekolah melu nggrengsengake Pasar Malam Perayaan Sekaten. Panjangka iku pancen becik menawa bisa kaleksanan amarga kanthi nepungake marang siswa sekolah diajab aja nganti sekaten mung dadi crita nanging ing tembe isih ana kang bisa nerusake lan nyritakake makna kang ana ing sajroning perayaan sekaten. Mula kanggo nyengkuyung lan ngregengake sekaten iku disedhiyakake papan awujud panggung kesenian kanggo siswa ngatonake olah seni lan budaya. Kaya kang ditindakake dening siswa SMA Muham-madiyah 2 Ngayogyakarta kasil ngatonake seni tari, tembang uga maca geguritan, Selasa, 17 Februari 2009 kepungkur.
Iki mbokmenawa dadi salah sijining cara supaya sekaten aja nganti kepaten obor. 
Kanthi kanyatan iku pancen kudu ana cara supaya sekaten bisa dingerteni dening bocah-bocah mligine siswa ing sekolah. Ing madyaning piwulangan ana Basa Jawa kang dadi muatan lokal wajib kang kudu diwulangake saben tataran sekolah saka sekolah dasar nganti sekolah menengah atas. Kanggo nepungke sekaten marang siswa bisa kanthi menehi jejibahan siswa supaya golek  warta lan  nulis babagan sekaten. Kejaba kanggo sarana sinau uga ngiras pantes kanggo gladhen siswa seneng nulis babagan budaya lan nguri-nguri tradhisi kang isih ana.

WAYANG

Wayang iku pagelaran nganggo bonéka kang umumé katon éndah ing wewayangané lan dilakokaké déning dhalang kanthi iringan gamelan. Bonéka kasebut bisa kang awujud 2 dhimensi utawa awujud 3 dhimensi. Umumé, kang wujud 2 dhimensi, kagawé saka kulit (walulang), kang biyasané kulit sapi, utawa wedhus. Lan kang wujud 3 dhimensi, lumrah digawé saka kayu kang direnggani penganggo saka kain kang manéka warna adhedhasar karakter wayang kasebut. Nanging ing sawatara tlatah, uga ana kang gawé wayang saka suket, lan kerdhus, ananging wayang jinis ngéné iki ora pati akèh ditemoni. Manut ing kemajuane jaman, wus tinatah lan sinungging wayang kanthi ngginakaken media digital kanthi piranti empuk pangolah citra. Wayang kang tinatah lan sinungging kanthi media digital kasebat e-wayang.

dhalang lan wayangé ing Australia

e-wayang kang tinatah lan sinungging mawa media digital

Crita kang dilakonaké dijupuk saka épos Mahabharata lan Ramayana kang uga sinebut Wayang Purwa. Uga ana kang nggelar lakon crita-crita 1001 wengi saka tanah Arab. Wayang kang ngéné iki diarani Wayang Menak. Pagelaran iki misuwur ing tanah Jawa.
Ing pagelaran iku wayang ditanjepké ing debog ing sisih tengen lan kiwané dhalang. Ing tengah, critané digelar. Sedina sewengi lakon diwedhar.
Wayang iki ora mung sumebar ing Jawa waé, nanging uga ing tlatah liya ing Nuswantara. Pagelaran wayang wis diakoni déning UNESCO ing tanggal 7 November 2003, dadi karya kabudayan kang édi péni ing babagan crita dongéng lan warisan sing berharga banget (Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity). Suwaliké, UNESCO nyuwun supaya Indonesia njaga (preserve) warisan kuwi.^[1]

Bab lan Paragraf 1 Sajarah 2 Sebutan Wayang 3 Manéka Warna Wayang 3.1 Wayang ing tanah Jawa 3.2 Wayang ing tlatah liya 4 Lakon Wayang 5 Gagrag ing Tanah Jawa 6 Delengen uga 7 Referensi 8 Wacan 9 Pranala Njaba

Sajarah

Para ahli durung ana kang bisa mesthèkaké kapan wayang wiwit ana ing Indonésia. Nanging yèn ndeleng prasasti lan tinggalan jaman kepungkur, wayang kira-kira wis ana sadurungé agama Hindu mlebu. Nalika kuwi lakon wayang durung nganggo crita-crita kang dijupuk seka India. Pagelaran iki dienggo srana nyembah marang roh leluhur.
Sawetara anggitan sastra jaman Mataram anyar akèh kang nulis perkara sajarah wayang. Nanging, para ahli sajarah ora sarujuk marang apa kang tinulis ing kono amarga ora cocok marang cathetan lan tinggalan sajarah kang wis ana.
Prasasti paling kuno ana ing abad kaping IV Masehi. Prasasti ngemot ukara mawayang kanggo pagelaran pahargyan sima utawa bumi perdhikan. Katrangan kang luwih trewaca ing prasasti Balitung, udakara 907 Masehi. Ing kono tinulis si galigi mawayang bwat Hyang macarita bimma ya kumara. Artiné kira-kira: Si Galigi ndhalang kanggo Hyang kanthi lakon Bimma Sang Kumara."
Agama Hindu kang mlebu ing Nusantara gawé crita wayang béda karo asliné. Crita Ramayana lan Mahabharata wiwit dienggo kanggo dakwah agama. Ing panguwasaning Dharmawangsa Teguh (991-1016), akèh crita seka India kang mlebu lan digawé gagrag jawané. Wayang wiwit nyebar ing ngendi-ngendi nalika Majapahit nguwasani Nusantara.
Crita-crita kang asliné seka India iku pungkasané wis geseh karo mauné. Para pujangga Jawa gawé crita dhéwé kanggo mepaki apa kang wis ana. Ing Pedhalangan, crita-crita iki sinebut lakon carangan.
Jaman Islam mlebu, Walisanga uga nganggo wayang ing panyebarané. Ing jaman iki wiwit ana Wayang Menak. Gagrag-gagrag tambah akèh ngepasi Mataram anyar. Walanda kang digdaya gawé kraton Surakarta ngracik akèh crita wayang kanggo nglelipur ati.
Indonésia merdika uga nyumbang gagrag wayang kang manéka warna. Manéka warna wayang mau ana kang tetep digelar ana kang mung urip ing jamané dhéwé. Wayang kang paling akèh dienggo yaiku wayang kulit purwa.

Wayang Bali

Sebutan Wayang

Yèn dijupuk seka ukarané, wayang kuwi seka wewayangan, amarga pagelarané ana ing wayah wengi lan nganggo lampu. Nanging katrangan iki wis ora bisa diugemi manèh. Wayang dadi ora mligi bonéka kang ana wewayangané. Wayang golèk kang digawé seka kayu ora ngandhelaké wewayangan. Ukara wayang wis dadi pagelaran bonéka kang digelar déning dhalang.
Umumé, sebutan wayang tinuju marang wayang kulit purwa. Wayang iki digawé seka tatahan kulit kèwan kanti lakon seka Mahabharata lan Ramayana.

Manéka Warna Wayang

Wayang ing tanah Jawa

• Wayang Beber
• Wayang kulit
• Wayang klithik
• Wayang Golèk
• Wayang gedhog
• Wayang Menak
• Wayang Kancil
• Wayang Wahyu
• Wayang Pancasila
• Wayang Sejati
• Wayang Jemblung
• Wayang Wong
• Wayang Sandosa
• Wayang Ukur
• Wayang Jawa
• Wayang Topéng
• Wayang Potehi
• Wayang Révolusi
• e-wayang

Wayang ing tlatah liya

• Wayang Betawi
• Wayang Sundha
• Wayang Palembang
• Wayang Banjar
• Wayang Bali
• Wayang Sasak

Lakon Wayang

• Wayang Purwa
• Crita Menak
• Crita Panji
• Babad Tanah Jawa

Gagrag ing Tanah Jawa

Pagelaran wayang kang sumrambah ing tanah Jawa agawé variasi kang manéka warna. variasi utawa jinis iku kang asring sinebut gagrag. Gagrag wayang ing tanah Jawa antarané:

• Wayang Kulit Gagrag Ngayogjakarta
• Wayang Kulit Gagrag Surakarta
• Wayang Kulit Gagrag Banyumasan
• Wayang Kulit Gagrag Cirebon
• Wayang Kulit Gagrag Jawa Wetan
• Wayang Kulit Gagrag Madura